Niewiele osób wie, że w Bydgoszczy znajduje się najstarszy działający w Polsce jaz walcowy. Jest położony w pięknym i urokliwym miejscu, tam, gdzie rzeka Brda łączy się z Wisłą.Stopień wodnyJaz walcowy wchodzi w skład stopnia wodnego Czersko Polskie, znajduje się na połączeniu Wisły i Brdy - w jej km 2 + 800 skanalizowanego odcinka w Bydgoszczy przy ulicy Toruńskiej 157b.
Zdjęcia czarno-białe prezentowane poniżej większość z Was zna. Pochodzą z cyfrowego zbioru Architekturmuseum der Technischen Universität Berlin. Pokazuję je ponownie aby usystematyzować wiedzę na temat tej wyjątkowej budowli.
Unikalne zdjęcia z budowyJaz walcowy w Czersku Polskim jest najstarszym działającym jazem walcowym w Polsce i unikatowym w skali Europy! Z 1905 roku zachowało się unikatowe zdjęcie pokazujące montaż metalowego trapu łączącego oba przyczółki jazu. Metalowy walec jest już usadowiony na swoim miejscu. Widać robotników pozujących do zdjęcia fotografowi
![Obrazek](http://fotoforum.gazeta.pl/photo/5/xc/wd/tmln/O6bVsEMwjQrkUsQxAB.jpg)
Co ciekawe metalowy trap wciągany na zdjęciu zachował się do dnia dzisiejszego.
Jaz walcowy i niepotrzebna śluza W latach 80. XIX wieku miejscowi przemysłowcy naciskali na rząd pruski, domagając się powiększenia portu w Brdyujściu, aby mógł on służyć nie tylko jako składowisko tratw, ale również zimowisko dla statków. Trwały również prace związane z budową portu w dzielnicy Bydgoszcz-Wschód. Wymagało to spiętrzenia wód na ujściowym odcinku Brdy. Rzeka Brda charakteryzowała się dużymi wahaniami stanów wód w ciągu roku. Aby usprawnić żeglugę i spławianie tratw z drewnem podjęto decyzję o uregulowaniu rzeki w jej dolnym odcinku. Prace przy budowie jazu walcowego w obecnym Czersku Polskim wykonano w latach 1902-1907. Polegały one na budowie jazu walcowego o wyższym piętrzeniu oraz likwidacji niepotrzebnego już stopnia wodnego śluzy nr 2 Kapuściska.
Więcej o Śluzie Kapuściska przeczytasz tutaj
viewtopic.php?f=31&t=835&p=5921&hilit=%C5%9Bluza+kapu%C5%9Bciska#p5921Dzięki takiemu rozwiązaniu statki mogły bez przeszkód wpływać do centrum miasta do wysokości Śluzy Miejskiej bez zbędnego śluzowania. Było to w owym czasie rewolucyjne rozwiązanie hydrotechniczne.
2,4 metra średnicy i 42 tonyJaz walcowy jest urządzeniem hydrotechnicznym służącym do piętrzenia wody na rzece Brdzie. Posiada jednoprzęsłową konstrukcję betonową o szerokości 22 m. Zamknięcie jego przelewu stanowi stalowy walec o średnicy 2,5 m. i grubości 14mm. zamocowany na obu przyczółkach. Walec poruszany jest elektrycznie i również ręcznie w trybie awaryjny. 42 tonowy kolos porusza się po 62 zębatych wieńcach zainstalowanych na obu jego końcach, które toczą się w górę i w dół po pochyłych torach przy pomocy łańcuchów Galla.
![Obrazek](http://fotoforum.gazeta.pl/photo/5/xc/wd/tmln/aUySLBabCuYz60BZEB.jpg)
Poniżej porównanie zdjęć budowli hydrotechnicznej.
Zdjęcie pochodzi przypuszczalnie z 1907 roku. Wykonano je prawdopodobnie tuż przed oddaniem budowli do eksploatacji. Po prawej stronie jazu tuż przy przepławce dla ryb, widać dwóch panów z tyczką pomiarową. Prawdopodobnie za moment walec zostanie opuszczony i będą mierzyć poziom wody.
![Obrazek](http://fotoforum.gazeta.pl/photo/5/xc/wd/tmln/5BGqQwMoenQfp7s4tX.jpg)
Ten sam kadr wykonany w maju 2013 roku.
![Obrazek](http://fotoforum.gazeta.pl/photo/5/xc/wd/tmln/D6ZAMsrCOoACcfuUZX.jpg)
Oba zdjęcia wykonano z tego samego miejsca. Widać wyraźnie różnice w poziomie rzeki. Co ciekawe. Budowla jest zachowana w doskonałym stanie. Mimo opływu czasu trzyma się świetnie.
Zabytkowy dwupiętrowy budynek wybudowany jest z licowanej czerwonej cegły i przykryty dwuspadzistym dachem krytym dachówką. Dodatkowo część budynku obrasta bluszcz. Całość idealnie komponuje się z krajobrazem tworząc niepowtarzalny klimat miejsca tajemniczego. Wyjątkową budowlę hydrotechniczą wpisano do rejestru zabytków stosunkowo późno bo dopiero w 2005 roku.
Spiętrza Brdę i produkuję energię.Zadanie jazu polega na spiętrzaniu wód Brdy po między Jazem Walcowym, a Jazem Farnym. Pozwala to na utrzymywanie stałego poziomu rzeki na jej dolnym odcinku w granicach miasta i pozwala na swobody ruch żeglowny. W 2005 roku przeprowadzono kapitalny remont jazu.
Widok od dolnej wody
![Obrazek](http://fotoforum.gazeta.pl/photo/5/xc/wd/tmln/7i4rjaeOfkWnmlLcSB.jpg)
![Obrazek](http://fotoforum.gazeta.pl/photo/5/xc/wd/tmln/i01aer6gO0bzwFg8CB.jpg)
Przepławka dla ryb
![Obrazek](http://fotoforum.gazeta.pl/photo/5/xc/wd/tmln/BB3lcmFDAyzbBaDVSB.jpg)
Budynek i trap
![Obrazek](http://fotoforum.gazeta.pl/photo/5/xc/wd/tmln/2MLcoeo5gw9jFoERKB.jpg)
Zębate wieńce i łańcuch Galla
![Obrazek](http://fotoforum.gazeta.pl/photo/5/xc/wd/tmln/UgA74DfEcvFhD83vFB.jpg)
![Obrazek](http://fotoforum.gazeta.pl/photo/5/xc/wd/tmln/HkIPyOqIe12FMzpm9B.jpg)
Jaz walcowy prócz spiętrzania wody produkuję energię. W zabytkowym budynku znajduję się Mała Elektrownia Wodna (MEW) „Czersko Polskie”.
Hydroelektrownię uruchomiono w 1907 roku. Posiada jedną turbinę wodną typu Francis’a pracującą na wale pionowym.
Elektrownia w swym pierwotnym zamierzeniu miała pracować na potrzeby oświetlenia budynku oraz produkować energię dla potrzeb obsługi jazu i śluz. W takiej formie pracowała do roku 1965, gdy „przeszła na emeryturę”. Jednak za sprawą rodzinnej spółki ten ciekawy zabytek hydrotechniczny ponownie ożył dzięki gruntownej przebudowie w latach 80-tych. Kolejny rozruch zmodernizowanej elektrowni o mocy turbiny 100 kW nastąpił 29 czerwca 1985 roku.
Dzięki uprzejmości użytkownika obiektu Regionalnemu Zarządowi Gospodarki Wodnej w Gdańsku, elektrownię można zwiedzać grupowo po wcześniejszym ustaleniu terminu.
Poniżej zdjęcia z wnętrza elektrowni.
![Obrazek](http://fotoforum.gazeta.pl/photo/5/xc/wd/tmln/vtLK1Kx8cyAgFT4xuB.jpg)
![Obrazek](http://fotoforum.gazeta.pl/photo/5/xc/wd/tmln/qLJPTSKiJLy5gPFvCB.jpg)
![Obrazek](http://fotoforum.gazeta.pl/photo/5/xc/wd/tmln/F7mmeR0bPexD133jjB.jpg)
Zdjęcie - podniesiony walec w czasie remontu wrzesień 2005Poniżej prezentuję zdjęcie którego autorem jest 78janek. Pochodzi ono z FotoForum Bydgoszcz Gazety Wyborczej.
![Obrazek](http://fotoforum.gazeta.pl/photo/5/xc/wd/tmln/OQBUUbdojtacNyTZZB.jpg)
Widać podniesiony walec. Ustawione szandory są wsparte o metalowy trap. Spód jazu jest wykonany z betonu.
Warto przeczytać:
1. Dolata Beata: MEW-y mają moc. Nr 2 2010 Agroenergetyka
2. Januszewski Stanisław: Jaz walcowy u ujścia Brdy do Wisły. Prosto z pokładu. Biuletyn nr 29. Styczeń 2006. Fundacja Otwartego Muzeum Techniki we Wrocławiu
Zdjęcia archiwalne: Architekturmuseum der Technischen Universität Berlin