Forum Bydgoskiego Stowarzyszenia Miłośników Zabytków "BUNKIER"

Bruki Unisławskie to maleńka osada, znajdująca się gdzieś między m. Czarże i m.Pień.
Nie potrafię dokładniej zlokalizować tego miejsca. Trafiłem tam przypadkowo szukając innych zabytkowych obiektów. Z tego co wiem, cmentarz ten miał zostać zbadany i oczyszczony. Prawdopodobnie jest to cmentarz menonicki.

-- 7 lis 2010 --

Przy okazji warto wspomnieć o uporządkowanym ostatnio cmentarzu menonickim w m. Wielkie Łunawy gm. Chełmno.

Niezwykła jest ta płyta nagrobna z matką i dzieckiem w środku wieńca. Pierwszy raz takie coś widzę, chyba jest starsze niż znajdywane zwykle nagrobki ewangelickie z końca XIX i pocz. XX w. Być może bardzo wczesna pierwsza połowa XIX w? Rarytas. Z pewnością cmentarz mennonicki.

Czy masz może pierwsze zdjecie w większej rozdzielczości? Może da sie co nieco odczytać

Fotkę wykonałem chyba w m-cu maju. Napisy na płycie są jeszcze częściowo do odczytania.
Próbowałem coś przeczytać, ale nie przykładałem się do tego. Być może, że gdym wiedział że jest to ważne, postarałbym się bardziej.
Zawsze można jechać tam raz jeszcze . Pewnie wybiorę się jeszcze w te okolice na wiosnę. Mogę również poprowadzić chętnych do zwiedzenia tego cmentarza i nie tylko tam.
Przy powiększeniu tej fotki można sporo odczytać, ale nie potrafię przesłać powiększonego fragmentu zdjęcia na forum ( przekraczam il. pikseli)
A może tak ? Ale wymyśliłem
Napis i data chyba; Geboren 1763 ?
Miałeś chyba rację, że to bardzo stary, menonicki cmentarz.
Znać eksperta (ów) .

Dzięki za powiększony obrazek

Aero, być może odkryłeś najstarszy zabytek sztuki sepulkularnej w województwie Sądząc po dacie śmierci nieboszczyka może to być najstarsza z grobów mennonickich w ogóle lecz data śmierci nie musi pokrywać się z datą wykonania steli. Do tej pory za najstarszą była uważana słynna stela z Marezy (w załączniku). Tamtejszy Peter Schwarz umarł w 1797 r.

Coś niecoś da się odczytać

Hier unter dieser.....
Mit zwei Sohnen....
Mein erster Sohn
Martin Bolt Ward
Gebohren 1763 D. 3 Dec?
Starb. 1767 D. 23 Apr?

Obok prawdopodobnie były dane drugiego syna i /lub matki.

O tym, że to bardzo stare świadczą nie tylko daty i kunsztowna płaskorzeźba. Przede wszystkim krój pisma - majuskuła łacińska (wszelkiego rodzaju kroje gotyckie stosowano w XIX w.) oraz ówczesna ortografia z naleciałościami niderlandzkimi (plattdeutsch). Weźmy choćby h w gebohren. Tak w drugiej połowie XIX w. już nie pisano.

W załączniku stela z Marezy. Zdjecie wykonane przez _Maja_ z Marienburg.pl

Jeśli to prawda co piszesz, to odkrycia dokonałeś... Ty. Ja tylko natrafiłem w to miejsce przypadkowo, nie do końca zdając sobie sprawę, gdzie trafiłem. Do tego stopnia nie wiem, że nie potrafię dokładnie nazwać osady, przy której ów cmentarz się znajduje. Zbyt długo krążyłem po kniejach i polnych dróżkach.
Rozróżniam jedynie stare cmentarze ewangelickie i katolickie, a menonickie już "na wyczucie". Lubię jednak te cmentarze.
Posiadasz dużą wiedzę.
Jako laik w tym temacie, muszę stwierdzić, że aby coś odkryć, trzeba jeszcze wiedzieć co chce się odkryć lub na co się natrafiło.

-- 9 lis 2010 --

W zał. pow. fragment dolnej części płyty.

Bez przesadyzmu, jaki tam ze mnie odkrywca To Ty tam byłeś i przywiozłeś trofea w postaci zdjęć, nie ja.

Informacja, że jest to najstarsza zachowana w województwie stela musi być potwierdzona przez archiwa. Podejrzewam, że historycy badający cmentarze na pewno już wiedzą, czy to faktycznie jest najstarsze w Kuj-Pom, czy też nie - zapytam w Muzeum Etnograficznym w Toruniu, moze coś będą wiedzieć.

Najstarszym istniejacym cmentarzem mennonickim w Polsce jest cmentarz w Stogach Malborskich (założony w 1768 r.) Jednak najstarsze zachowane nagrobki stamtąd pochodzą z I poł XIX w. Inni przyjmują z kolei, że najstarszym musi być cmentarz mennonicki w Różewie (woj. pomorskie) gdyż była to pierwsza poza Gdańskiem gmina mennonicka. To co najistotniejsze napiszę jeszcze raz - data śmierci nie musi pokrywać się z datą utworzenia nagrobka, co nie zmienia faktu, iż stela pretenduje do miana najstarszej w województwie.

Co do umiejscowienia cmentarza: nie wiem dokładnie czy to Bruki Unisławskie, gdyż tam nie byłem, ale zaraz obok jest wieś Błoto. Ze zdjęć na forum Marienburg.pl wynika, że pokazany przez Ciebie cmentarz na pewno w Błocie nie leży. Nota bene na tamtym cmentarzu na nagrobkach leżą łuski po nabojach Armii Czerwonej... Póki co przyjmijmy "dla dobra śledztwa", że są to Bruki Unisławskie.

Który cmentarz jest mennonicki? O tym decyduje przede wszystkim, czy w archiwach znajdziemy informację o tym przez kogo została dana wieś założona. Wiemy, że mennonici począwszy od połowy XVI w. osiedlają się w Gdańsku, a następnie po zasiedleniu Żuław kolonizują obszary Doliny Dolnej Wisły dochodząc aż do wsi Kazuń na Mazowszu - to najdalej wysunięty na południe przyczółek osadnictwa olęderskiego. W przypadku wsi Bruki Unisławskie to zasiedlona została przez Olędrów w pierwszej połowie XVII w. wraz z sąsiednymi osadami Kokocko, Bieńkówka, Rożnowo, Bruki Kokocka, Błoto.

Pamiętać należy, że z biegiem czasu na tereny zasiedlone przez Olędrów przybywali również niemieccy luteranie, niemieccy hugenoci, hernhuci, Niemcy osiedleni na mocy działania pruskiej komisji osadniczej / Hakaty, nie mówiąc już o Niemcach, którzy kolonizowali te ziemie w czasie gdy nazywały się Reichsgau Danzig Westpreussen - co powodowało, że po pierwotnych olęderskich korzeniach często ślad zaginął.
Na szczęście informacje o lokacji, architekturze i ukształotowaniu przestrzennym wsi, a często właśnie sztuka sepulkularna pozwala stwierdzić olęderskie pochodzenie.

Wybrałem się w ten rejon, gdyż słyszałem,że znajdują się tam stareńkie, blisko 300 letnie chaty menonickie. Znalazłem je, ale fotki tych chat zapodam w innym wątku.
Przy tej właśnie okazji natrafiłem na ten cmentarz. Zaznaczyłem jego orientacyjną lokalizację w terenie.

-- 9 lis 2010 --

Mały zwiastun.
Skoro były chaty, musiały być i cmentarze.

No to mamy problem, bo ja tak na mapach wigowskich jaki i geoportalu nie mogę dostrzec cmentarza w tym rejonie co zaznaczyłeś

Krążąc po tym rejonie jakiś czas, zastanawiałem się, gdzie się właściwie znajduję. Momentami miałem wrażenie że "zgubiłem się w czasie".
Gruntowe dróżki , chatynki co jakiś czas, otaczająca bujna przyroda i brak drogowskazów, powodowały takie refleksje.
Nie za bardzo miałem kogo zapytać o lokalizację w\w cmentarza. Faktem jest również to,że nie przywiązywałem do niego większej wagi. Pamiętam, że przejeżdżałem również przez m. Gzin a już kilka km. dalej okazało się, że jestem w m. Bruki U.
Czy jest to możliwe, że tego cmentarza "nie ma" na mapach (w archiwach) i że nie został jeszcze skatalogowany ?
Jedynym wyjściem z tej sytuacji jest ponowna wycieczka w to miejsce i to z GPS-em.
Dość często jestem na zboczach unisławskich więc mam "po drodze".
Fajnie byłoby pojechać tam z fachowcami

Mapka z 1906r. - 2 cmentarze w Borkach przy skrzyżowaniach, plus jeden niezidentyfikowany nieduży obiekt ogrodzony, tuż przy kanale odwadniającym (na SW od Borek)

W takim razie w grę wchodziłby raczej ten niezidentyfikowany ogrodzony obiekt. W Borkach są 2 cmentarze ewangelickie i są one ujęte w Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego (SUIKZP) gminy Dąbrowa Chełmińska.

Niewykluczone, że jeśli cmentarzem jest tenże obiekt, to należał on do nieistniejącej już osady Sztofryda (Stoffriede), prawdopodobnie wchłoniętej współcześnie przez pobliskie Czarże. Najlepiej jednak sprawdzić wszystko w terenie.

Cmentarze na mapach są. Albo ja go przeoczyłem gdyż obiekt wspomniany przez Marcina nie do końca odpowiada oznaczeniu cmentarza na niemieckich mapach albo został on pominięty w SUIKZP. Czy celowo, czy nie to już niech każdy osądzi samemu. Kiedyś pisałem już o cmentarzu w Mozgowinie, który też nie jest ujęty w gminnej ewidencji zabytków. Swoją drogą ciekawe, czy przewodniczący rady gminy wywiązał się z obietnicy...

Witam.
Tak !!! Super. Na 99 % to jest to miejsce i zarazem ten cmentarz.
Już myślałem, że coś pomyliłem.
O cmentarzach w Borkach i m. Błota nic nie wiedziałem.
Znalazłem jeszcze cmentarz ewangelicki w samym Czarżu. Jest zadbany i oznakowany.
Fotki z tego cmentarza zamieściłem jakiś czas temu w tym dziale.
Może kiedyś zorganizujemy jakąś wyprawę "naukową" w ten rejon ?
Kto wie co jeszcze kryją te okolice ?

Boltward to nazwisko pochodzace z Anglii.
http://search.ancestry.com/cgi-bin/sse. ... d&uidh=000

No to robi się ciekawie. Nie dość, że Aero namierzył jeden z najstarszych nagrobków, to do tego pochowany tam człowiek miał prawdopodobnie angielskich przodków. Czyżby ludzie prześladowani w Anglii ze względów religijnych docierali wraz z mennonitami nad Wisłę w poszukiwaniu spokojniejszego życia?

Ha! Teraz dokladnie sie przyjrzalem temu zdjeciu....tam za Bolt jest chyba kropka. Wiec zdanie po niemiecku jest:
Mein Erster Sohn Martin Bold. Ward Geboren 1763 D. 3 Dec

Ward geboren...tak sie pisalo w staroniemieckim jezyku...teraz by pisalo wurde geboren.

edit: Ale z drugiej strony...ward pisze z malej.

Jednak to nie potomek z Albionu
Ja tam kropki nie widzę, raczej "spację"
Pierwotnie odczytałem tę linijkę: Martin Bolt Ward.
Biorąc pod uwagę staroniemiecką ortografię, tj. że wudre pisało się ward i to, że pierwotne mennonickie nazwiska - jeśli tak można określić - są zwykle krótkie, cztero- lub pięcioliterowe, wnioskuję iż Twoja wersja
...
Martin Bold
Ward Gebohren
...
jest poprawna. Tym bardziej, że Bolt to nie drugie imię, przynajmniej ja o takim imieniu (staro)niemieckim nie słyszałem. Nie spotkałem się też z dwoma nazwiskami pośród nagrobków, z wyjątkiem grobów kobiet - zwykle pisano nazwisko panieńskie.

Dzięki za cenne uwagi w odczycie napisu.

Tylko zastanawia mnie czemu to slowo ward jest z malej litery....wszystkie inne wyrazy pisane sa z duzej litery. To W w slowie na dole wyglada wieksze.

To W na końcu to chyba od słowa Wahrt, dziś währt - 3 osoba od währen - trwać, wytrwać, przeżyć. W Plattdeutsch unikano umlautów więc w napisie nie ma ä.

Domyślam się, że ostatnia linijka brzmi: Wahrt 4 Jahr 4 Moh[naten]

Dlaczego ward jest z małej litery? Nie wiem. Aż tak na zawiłościach staroniemieckiej ortografii nie znam się. Na górze z małych liter napisane są słowa unter, dieser, mit i zwei. Być może czasowniki posiłkowe podobnie jak spójniki, liczebniki i zaimki pisano wówczas z małej litery. Podobnie jak i dziś.

To chyba bedzie jednak mennonita...poszperalem troche w necie i w tym regionie bylo troche mennonitow o nazwisku Bolt.

Nie nalezalo by tego jakos zabezpieczyc, jak to taki "skarb"?

Ja kiedys znalazlem w lesie stara niemiecka plyte nagrobkowa w calkiem dobrym stanie....kilka miesiecy pozniej juz jej nie bylo.

Jak już pisałem , ktoś z miejscowych informował mnie, że cmentarz ten miał zostać oczyszczony z samosiejek i zabezpieczony. Podobno gmina wygospodarowała fundusze na ten cel. Czy tak się stało , nie wiem.
Obiecuję ,że przy najbliższej sposobności, sprawdzę to.
Dzięki również za tyle informacji dot. tego cmentarza .

night prowler.
Dzięki za ciekawe info. dot. innych cmentarzy, np. tego w Zbrachlinie .