Zakończyły się wstępne badania archeologiczno - architektoniczne na dawnym niemieckim poligonie rakietowym ,,Heidekraut” . W skład ekipy badawczej wchodzili moi koledzy, a zarazem wypróbowani współpracownicy z wcześniejszych badań i prac terenowych: Jarek i Sławek.
Celem badań było wstępne rozpoznanie terenu poligonu. Prowadzono wyłącznie badania powierzchniowe, polegające na odnalezieniu i inwentaryzacji wszystkich widocznych jeszcze na powierzchni ziemi reliktów infrastruktury wojskowej.
W trakcie prac badaniami objęto obszar o powierzchni 917 ha, zlokalizowany w kompleksie leśnym na wschód od stacji kolejowej Wierzchucin. Granice obszaru prospekcji terenowej wyznaczały:
granicę zachodnią stanowiła linia kolejowa nr 201, relacji Bydgoszcz – Kościerzyna
granicę północną stanowiła rzeczka Ryszka (od przecięcia z linią kolejową nr 210 do przecięcia z drogą leśną do leśniczówki Jelenia Góra), a następnie droga leśna do leśniczówki Jelenia Góra
granicę wschodnią wyznaczała utwardzona droga z leśniczówki Jelenia Góra do mostu na rzeczce Ryszcze pod dawną osadą Hamer (obecnie nieistniejącą)
granicę południową wyznaczała rzeczka Ryszka (od mostu przy osadzie Hamer do jeziora Suchom), następnie nieutwardzona droga z Lisin do Wierzchucina (do przejazdu na linii kolejowej nr 208) i linia kolejowa nr 208, relacji Chojnice - Laskowice Pomorskie
Łącznie rozpoznano 242 obiekty, zgrupowane w 21 głównych typach. W obrębie typów wydzielono podtypy i dalej odmiany.
Wykonano zbiorczy plan w skali 1:10000 ukazujący rozmieszczenie poszczególnych typów obiektów oraz szczegółowy plan w skali 1:5000, gdzie naniesiono ich narysy oraz kierunek wejścia lub wjazdu do wnętrza. Dla każdego z obiektów wykonano kartę ewidencyjną zabytku architektury militarnej, gdzie podano jego lokalizację, funkcję, konstrukcję, opis techniczny i parametry, wytyczne konserwatorskie oraz plany i fotografie.
Najliczniejszym typem były relikty ukryć dla pojazdów - 69 obiektów. Sklasyfikowano je w 2 podtypach, za kryterium podziału przyjmując narys wnętrza. W obrębie podtypów wydzielono 12 odmian, za kryterium przyjmując z kolei jego wielkość i proporcje.
Obiekt 47 - relikt ukrycia dla pojazdu. Widoczny wykop z dobrze zachowanym ziemnym obwałowaniem. Na pierwszym planie wjazd do wnętrza obiektu
Kolejnym typem były relikty ziemianek – 63 obiekty. Zinwentaryzowane obiekty sklasyfikowano w 8 podtypach, za kryterium podziału przyjmując lokalizację wejścia do ziemianki. W obrębie podtypów wydzielono 9 odmian, za kryterium przyjmując wielkość obiektu.
Obiekt 52 - relikt ziemianki. Widoczny wykop z dookolnym wałem ziemnym i korytarzowe wejście
Najbardziej spektakularnym typem były rzecz jasna kratery uderzeniowe (w ilości 9 obiektów), stanowiące efekt upadku i detonacji rakiety V – 2. Mają one charakterystyczną budowę – centralny lej oraz dookolną strefę depozycji. Wielkość strefy ekskawacji: od 12,0 do 23,0 m. Głębokość: od niemal całkowicie zniwelowanych (obiekt nr 201 zasypany po wojnie przez Brunona Jagłę), po głębokość około 5,2 m.
Teren dawnego poligonu rakietowego „Heidekraut” to niezwykle cenny przykład zabytku techniki wojskowej z okresu II Wojny Światowej. Kwestią kluczową jest w chwili obecnej podjęcie starań nad jego prawną ochroną. Równolegle toczą się rozmowy o zachowanie niezwykle ciekawej wieży ciśnień w Wierzchicinie, którą PKP ma zamiar ... wyburzyć
. W oparciu o zachowane relikty infrastruktury poligonu oraz wnętrza wieży ciśnień ma szansę powstać w tym miejscu skansen poligonu „Heidekraut”. Moim zdaniem, może to być największa atrakcja turystyczna Borów Tucholskich.
Nasi tu byli
Butelka od piwa znaleziona przy obiekcie 234 Serdecznie dziękuję wszystkim osobom, które pomagały w badaniach, udzieliły informacji, sugestii i wskazówek terenowych. Osobne podziękowania dla miejscowych świadków, tudzież spiritus movens całego przedsięwzięcia - Barka Puchowskiego ze Stowarzyszenie na Rzecz Ocalenia Śladów Przeszłości w Gminie Cekcyn „Światło"
).