Petersonowie byli jedną z dominujących w Bydgoszczy rodzin przez ponad 150 lat.
Wyróżniali się z racji zasług, zajmowanych stanowisk i stanu posiadania. Przez cały swój bydgoski byt, znaczącym składnikiem
ich majątku, generującym dochody, były cegielnie.
Powstanie pierwszej cegielni Petersonów związane jest nierozerwalnie z kanałem bydgoskim.
Wybudowany i uruchomiony (15.09.1774) w ekspresowym tempie (18 miesięcy), obarczony licznymi usterkami projektowymi i wykonawczymi,
a następnie pozbawiony funduszy na utrzymanie i konserwację, bardzo szybko utracił walory żeglugowe.
Z krytycznego stanu tej drogi wodnej rząd pruski zdał sobie sprawę dopiero wtedy, gdy pilny transport z zaopatrzeniem dla wojska,
utknął w Bydgoszczy nie mogąc pokonać kanału (1792).
Dla ratowania sytuacji sprowadzono z Kwidzyna inspektora robót melioracyjnych -
Johanna Philipa Petersona, który uprzednio już,
brał udział w przygotowaniach i budowie kanału jako, początkowo - praktykant, później - jako mierniczy, projektant i kosztorysant.
J.P. Peterson, „na szybko”, prowizorycznie, dokonał niezbędnych napraw koniecznych dla „przepchnięcia” wojskowego zaopatrzenia,
poczym to został mianowany inspektorem kanału.
Kolejnym krokiem było uzyskanie od rządu funduszy na regularną konserwację i modernizację kanału.Z części uzyskanych środków rządowych,
powstaje cegielnia, przy śluzie miejskiej, która miała zabezpieczyć tani materiał do planowanych prac budowlanych.
Cegielnia stanowiła, oczywiście, własność państwa pruskiego.
Ze względów finansowych i konstrukcyjnych (często występujące grząskie, niestabilne podłoże ) wszystkie komory śluz kanału wykonane były
z drewna, które było tanie, lekkie, ale nietrwałe i trzeba je było wymieniać co 20-25 lat
Alternatywą była budowa śluz z piaskowca, ale był to materiał bardzo drogi, a koszt transportu z odległych kamieniołomów również niebagatelny.
Innym, rozwiązaniem, znanym już Anglikom, Holendrom i Duńczykom, były budowle hydrotechniczne wykonane z cegły klinkierowej (wodoodpornej).
Prusacy jeszcze tej technologii nie opanowali.
Cegłę o wymaganych parametrach udało się wyprodukować w cegielni zbudowanej przez Petersona.
(podobno była to pierwsza tego typu cegła wyprodukowana na terenie Niemiec(!?)
***Jej właściwości i przydatność do stosowania w budowlach hydrotechnicznych, potwierdził ówczesny autorytet w dziedzinie chemii i minerałoznawca -
- prof. Martin Heinrich Klaproth
http://de.wikipedia.org/wiki/Martin_Heinrich_Klaproth*** -
powyższe informacje pochodzą z książki Industrie und Gewerbe, która jest, generalnie, „hymnem pochwalnym” dla rozwoju pruskiej myśli technicznej
i ekonomicznej w zaanektowanej, w ramach rozbioru, Bydgoszczy, dlatego też wiele podanych tam faktów może być stosownie „ubarwionych”.Dysponując funduszami i nowym materiałem J.P. Peterson, rozpoczyna sukcesywne remonty i modernizacje struktury kanału. Do 1801 roku, buduje
6 nowych śluz których komory wykonane były z cegły, a głowy z piaskowca. Oprócz tego regularnie pogłębia kanał, wyrównuje jego brzegi, buduje domy
dla obsługi, sprowadza i lokuje nad kanałem osadników którzy w zamian za nadaną ziemię mają odpłatnie dbać o jego odcinki, wykonuje nasadzenia
zieleni nad miejską częścią kanału celem umocnienia gruntu (do VI śluzy).
W 1801 roku, w uznaniu zasług, Johann Philip Peterson otrzymał stanowisko Kriegs und Domänenrat und Provinzial-Baudirektor w departamencie
Kwidzyńskim, oraz jako premię/nagrodę wybudowaną, na potrzeby kanału, cegielnię.
W tym samym roku (1801), powraca ze studiów w Akademii Budowlanej w Berlinie, brat przyrodni J.P. Petersona, wcześniej już u niego praktykujący
-
Ernst Conrad Peterson, który obejmuje stanowisko inspektora budowlanego i ściśle współpracuje z bratem przy konserwacji/przebudowach kanału.
W 1803 roku na terenie zwanym Schuppenkrug – w rozwidleniu obecnych ulic Toruńskiej i Żupy, organizują Petersonowie drugą cegielnię.
Tym razem jest to ich prywatna inwestycja.
Rok później – 1804 Johann Philip Peterson zostaje oddelegowany do budowy portu gdańskiego.
Stanowisko inspektora kanału przejmuje Ernst Conrad Peterson.
Położenie cegielni przy ulicy Toruńskiej -
Dwa budynki z zaznaczonego kołem obszaru (a przynajmniej ich fundamenty) pamiętają, prawdopodobnie, rządy Petersonów.
Trzecia cegielnia powstaje w 1908 na terenach pozyskanych od dzierżawców folwarku Okole.
Poza obowiązkami wynikającymi z zajmowanego stanowiska E.C. Peterson prowadzi własną działalność biznesową w (różnych dziedzinach),
jak również udziela się jako radny miejski (społecznie).
W 1815 roku porzuca posadę inspektora kanału i trzy lata później (1918) bierze w dzierżawę folwark Okole (były to w zasadzie dwa folwarki).
Posiadając trzy cegielnie, młyn, sprzedając folwarczną ziemię dla potrzeb, właśnie tworzonej, kolei i rozparcelowując ją na działki, pomnaża majątek.
W połowie wieku, dzięki utworzeniu przez władze pruskie tzw. Renten Banku, wszelkie dobra dotychczasowo dzierżawione przez Niemców stawały się
ich własnością. W taki oto sposób Petersonowie stali się właścicielami Okola.
Parcelacja terenów folwarku(ów) Okole, jak i inwestycje kolejowe spowodowały intensywny rozwój dzielnicy – wytyczanie ulic,
dynamiczny przyrost zabudowy itd.
Po śmierci Ernsta Conrada Petersona w 1841 roku, dobra przejmują jego synowie:
-
Wilhelm Peterson - kupiec, staje się właścicielem dwóch cegielni (– przy śluzie i na Okolu), prowadzi interesy w wielu branżach –
między innymi warzy piwo w oparciu o chmiel sprowadzany z Bawarii, hoduje konie (uchodzi za znawcę). Aktywnie działa jako radny miejski.
-
Friedrich Wilhelm Alex Franz Peterson – osiadły w Grudziądzu, gdzie zajmował stanowisko superintendenta w tamtejszej Intendenturze (o nim później)
-
Ernst Emil Peterson - prawnik, zajmował kolejno coraz wyższe stanowiska w sądownictwie; prowadził biuro notarialne, w latach 1840-44
piastował urząd nadburmistrza Bydgoszczy. Cegielnia przy ulicy Toruńskiej była jego własnością, jak również inne nieruchomości w tej okolicy.
(budynki te istnieją do dzisiaj).
Początkowo Ernst Emil P. wraz z rodziną, zamieszkiwał we własnej kamienicy pod numerem 29 -obecnie 54
[ 1.].
W późniejszym okresie dokupił i dołączył kolejną parcelę, na której zbudował reprezentacyjny dom - nr 31 – obecnie 50
[ 2.]
(około 1880 roku, jego syn Carl Juliusz P. wykupił następną, sąsiadującą, działkę)Ernst Emil Peterson zmarł w 1867 roku pozostawiając majątek żonie Elizie P. i synowi - Carlowi Juliusowi P. (wtedy niepełnoletniemu)
Po śmierci Ernsta Emila P. nie miał kto zarządzać cegielnią.
Wilhelm Peterson również musiał już dobiegać kresu żywota, gdyż niedługo znika z listy mieszkańców domu Przy śluzie miejskiej.
Dodatkowo nasuwa się wniosek, że cegielniane interesy rodziny musiały być raczej w kiepskim stanie. Wiele wskazuje na to, że obydwaj
dotychczasowi właściciele nie mieli specjalnie czasu na efektywne prowadzenie swoich cegielni. Ernst Emil P. zajęty był rozwijaniem swojej
kariery prawniczej i politycznej, Wilhelm – podobnie, uwikłany w rozliczne interesy i intensywnie działający w Radzie Miasta.W międzyczasie ruszyła rewolucja technologiczna w przemyśle cegielnianym.
- w 1858 roku – Fryderyk Eduard Hoffmann opatentował piec pierścieniowy swojego pomysłu, umożliwiający nieprzerwaną i ciągłą produkcję.
- w 1860 roku Karl Schlickeysen opatentował udoskonaloną, mechaniczną prasę ceglarską.
- równocześnie zaczęto wprowadzać suszarnie ogrzewane powietrzem z nad pieca.
- napęd parowy stawał się coraz bardziej powszechny
Wszystko to miało ogromny wpływ na wydajność i jakość produkowanych wyrobów.
Wynalazki te rozpowszechniały się bardzo szybko. Pierwsze piece pierścieniowe pojawiły się w Bydgoszczy na początku lat 1860
i w momencie gdy u Petersonów następowała „zmiana warty” pracowało ich w mieście i okolicy 2-3 szt. Konkurencja rosła w siłę.
W 1869 roku powraca z Grudziądza do Bydgoszczy Friedrich Wilhelm Alex Franz Peterson, wraz z rodziną, w tym z synem - Ernstem Heinrichem P,
jak wynika z późniejszych wydarzeń – prawowitym spadkobiercą. Zamieszkują w rodzinnym domu Przy śluzie miejskiej.
W latach 1870/71 w majątku rodziny następuje szereg zmian:
- wdowa po Ernście Emilu - Eliza P. sprzedaje cegielnię przy Toruńskiej (domy zachowuje)
- pozostałe nieruchomości, w tym cegielnie przejmuje
Ernst Heinrich Peterson.
- cegielnia przy śluzie miejskiej zostaje zlikwidowana
- na Okolu powstaje piec pierścieniowy i suszarnie nowego systemu, linie produkcyjne zostają zmodernizowane, doprowadzona zostaje własna
bocznica kolejowa (szeroki tor).
W efekcie wprowadzonych innowacji cegielnia na Okolu zatrudnia ok. 100 pracowników i wytwarza 5 milionów cegieł i kształtek ceramicznych
rocznie. Remontowi i modernizacji podlega tak że młyn zbożowy. Młyn papierniczy zostaje zlikwidowany, a budynek zamieniony w spichlerz.
Z czasem problemem stały się zasoby surowca – gliny. Ze względu na teren ograniczony nasypami kolejowymi, Brdą, młynami i innymi
zabudowaniami, nie było możliwości poszerzania wyrobisk. Problem został rozwiązany poprzez dowóz gliny za pomocą kryp-promów z ukopów
w górnym biegu rzeki. Nie było to żadne nowum. Konieczność transportowania gliny występowała już w cegielni przy śluzie miejskiej,
(wymagane określone rodzaje gliny dla uzyskania klinkieru), jak i u konkurentów działających nad rzeką, na terenie miasta.
Ernst Heinrich Peterson był bardzo rzutkim i dynamicznym przedsiębiorcą. Jego zakłady były stale modernizowane, wprowadzane były
wszelkie nowinki techniczne. Jako pierwszy zaczął budować domki, sprzedawane pracownikom na wieloletnie spłaty (ul. Chojnicka),
co zapewniało mu stabilność zatrudnienia.
Po jego śmierci w 1905 roku majątek pozostawał w rękach rodziny – wdowy i potomków.
Głównym zarządcą był syn Ernsta Heinricha P. -
Julius Otto Franz Peterson jr. W prowadzeniu interesów uczestniczyła też,
chyba po raz pierwszy, damska część rodziny.
Najprawdopodobniej Petersonowie zachowali swoje nieruchomości do końca wojny (1945).
Kolejni Petersonowie posiadali liczniejsze potomstwo, niż by wynikało z powyższego zestawienia, w którym występuje jedynie to mające
bezpośrednią styczność z tworzeniem majątku rodzinnego. Los pozostałych nie jest bliżej znany. Zapewne otrzymywali oni swoje udziały
z zysków, lub też zostali spłaceni, kobiety zaopatrzone w posagi itp. 
.gif)
Zaloguj się
Zarejestruj się
FAQ
Szukaj
